Zabytek w nowym świetle: projekt o cmentarzu żydowskim

Mszana Dolna. Już jutro (20 października) o godz. 17:00 w Miejskiej Bibliotece w Mszanie Dolnej odbędzie się podsumowanie drugiej edycji projektu "Opowieść o cmentarzu żydowskim w Mszanie Dolnej". Projekt ten skoncentrował się wokół istotnego zabytku, będącego jednym z nielicznych materialnych śladów żydowskiej obecności w Mszanie Dolnej.

W ramach inicjatywy wielu wolontariuszy wzięło aktywny udział w dbaniu o teren cmentarza, poznając jednocześnie historię oraz symbolikę miejscowych nagrobków. Dodatkowo na terenie nekropolii zorganizowane zostały warsztaty fotograficzne pod okiem Agnieszki Traczewskiej. Efekty tych warsztatów zostaną zaprezentowane podczas piątkowego wernisażu.

Innym ważnym elementem spotkania będzie prezentacja poszerzonej monografii poświęconej cmentarzowi żydowskiemu. Publikacja, autorstwa Urszuli Antosz-Rekuckiej i Jolanty Kruszniewskiej, została uzupełniona o nowe rozdziały dotyczące wkładu żydowskiej społeczności w historię Mszany Dolnej oraz miejsc pochówku żydowskich ofiar Zagłady.

Uczestnicy warsztatów mają szczególną okazję do zapoznania się z efektami swojej pracy. Fundacja, wspierająca projekt, przygotowała dla nich specjalny folder upamiętniający warsztaty. Dodatkowo każdy z uczestników otrzyma bezpłatnie egzemplarz wspomnianej monografii oraz folder z warsztatów fotograficznych.

Alert pogodowy III stopnia - może spaść nawet ponad 50 cm śniegu. "Drogi mogą być nieprzejezdne" Wniosek o ukaranie sprawcy kolizji. Kierowca Audi bez uprawnień

Wszystkie źródła i materiały wskazują, że założenie żydowskiego cmentarza w Mszanie Dolnej miało miejsce w XVIII wieku. Taka chronologia wydaje się prawdopodobna, zważywszy, że osadnictwo żydowskie zaczęło się tu krótko przed tym okresem. Niestety, brak jest śladów nagrobków z tamtego czasu – zachowane macewy pochodzą z XIX i początku XX wieku. Wspomnienia lokalnych mieszkańców wskazują na wcześniejszą lokalizację nekropolii, bliżej obecnej ulicy Zakopiańskiej, jednak brak jest historycznego potwierdzenia tych informacji. Tradycyjnie, cmentarz zlokalizowano na obrzeżach miasta, na wzgórzu w okolicy osiedla Marki. Dzisiejszy obszar kirkutu wydaje się ograniczony, biorąc pod uwagę informacje zawarte w „Kronice Mszany Dolnej” autorstwa Olgi Illukiewicz, która zaznacza, że kirkut obejmował "obszerny teren" - obecnie jest to około 0,24 ha.

Historia tego miejsca nie była łaskawa. Podczas II wojny światowej doszło do rabunku wielu cennych macew. Wśród sprawców byli niemieccy okupanci, którzy wykorzystali część z nich m.in. do budowy schodów znanej willi "Tereska" w Rabce, co zostało udokumentowane w publikacji „Mroczne tajemnice willi Tereska”. Niestety, także mieszkańcy okolic przyczynili się do dewastacji miejsca. Po wojnie teren miał zostać "zalesiony" na podstawie decyzji lokalnych władz. Pozostawione macewy były stopniowo pokrywane przez roślinność, co udokumentowano na zdjęciach z archiwum Yad Vaszem z 1961 roku. Warto zauważyć, że niektórzy mieszkańcy używali solidniejszych macew do budowy domów.

Jednak w 1989 roku cmentarz uzyskał status zabytku, dzięki decyzji Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Jego opis podkreślał m.in. zachowanie około 40 macew z połowy XIX wieku z charakterystycznymi reliefowymi dekoracjami oraz inskrypcjami. W 1991 roku teren kirkutu został ogrodzony dzięki wsparciu Lejba Gatterera, jednego z nielicznych ocalałych z grupowej egzekucji, pochodzącego z Dobrej. Obecnie cmentarz jest własnością Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Krakowie.

Zachowane macewy świadczą o historii miejsca, w tym także o tragicznych wydarzeniach podczas okupacji, kiedy to cmentarz stał się miejscem mordu i pochówku żydowskich ofiar.

 (Fot.: Fundacja Sztetl Mszana Dolna)