Minęło 145 lat od narodzin "piewcy Gorców i Podhala"
Poręba Wielka. Dziś przypada 145. rocznica urodzin Władysława Orkana, najwybitniejszego z mieszkańców gminy Niedźwiedź. Autor m.in. publicystycznych "Listów ze wsi" przyszedł na świat jako Franciszek Ksawery Smaciarz w biednej rodzinie w Porębie Wielkiej.
Władysław Orkan, właściwie Franciszek Ksawery Smaciarz, to powieściopisarz, poeta I dramaturg, który urodził 27 listopada 1875 r. w Porębie Wielkiej. Bardzo dużą rolę w życiu Orkana odegrała jego matka, Katarzyna Smreczyńska, która była zdolna do dużych poświęceń, aby wykształcić synów (m.in.: chodziła pieszo najpierw do Szczyrzyca, a potem do Krakowa nosząc im żywność).
Zmarł 14 maja 1930 roku, gdy przybył do Krakowa odwiedzić przebywającą w szpitalu swoją ukochaną córkę Zosię (zmarła dwa tygodnie później, nie dowiedziała się o śmierci ojca). Władysław Orkan został pochowany na cmentarzu Rakowickim w Krakowie. Kilka miesięcy później trumna z jego ciałem została przewieziona do Zakopanego (pociąg zatrzymywał się na każdej stacji, całe Podhale opłakiwało pisarza). Spoczywa na Cmentarzu Zasłużonych na Pęksowym Brzyzku.
- Nasz Orkan to fenomen wysoce odrębny, należał do pokolenia twórców, którzy pierwsi w naszych dziejach wywodzili się ze wsi, a Orkan dodatkowo wywodził się ze wsi nędznej, biednej i małorolnej. Choć jego twórczość była bardzo bogata, jak na tak krótki okres życia i mimo sławy jaką osiągnął pisząc tak wiele utworów jego życie było wypełnione licznymi kłopotami – przede wszystkim z powodu biedy, w której przyszło mu żyć – podkreśla Jadwiga Zapała, kustosz Orkanówki, czyli prowadzonego przez gminę muzeum poświęconego “piewcy Gorców i Podhala”.
Zobacz również:Na wyróżnienie zasługują takie jego powieści jak: „Komornicy”, „Drzewiej”, „W Rozotkach” i „Pomór”. Warto zapoznać się także z publicystyką Orkana „Listy ze wsi”.
- Podsumowując twórczość gorczańskiego piewcy można powiedzieć, że głównym bohaterem jego utworów była gorczańska wieś, wszystkie jej problemy i piękny krajobraz który ją otacza – dodaje kusztosz Orkanówki.
Biografia Władysława Orkana, opracowana przez Jadwigę Zapałę:
Władysław Orkan to pseudonim literacki Franciszka Ksawerego Smaciarza, które zostało zmienione na Smreczyński w 1898 r. Pochodził ze starego chłopskiego rodu. Urodził się 27 listopada 1875 r. we wsi Poręba wielka, jako drugie z kolei dziecko – po starszym o 3 lata bracie Stanisławie, a przed młodszą, również o 3 lata siostrą Marią. Choć lata jego dzieciństwa biegły na tle pełnej uroku przyrody Gorców, ciężkie i smutne było jego dzieciństwo, tak jak ciężkie, trudne i smutne było życie tutejszych ludzi. Rodzice Władysława Orkana posiadali grunt – 5 morgów pola – w większości były to nieużytki nadające się jedynie na pastwiska wołów, które mały Franek musiał wypasać.
Władysław Orkan swoją edukację rozpoczął w dwuletniej Szkole Podstawowej w Porębie Wielkiej w roku 1884. Lata 1886 i 1887 spędził w Szkole Ludowej w Szczyrzycu u O.O. Cystersów, a od 1888 r. uczęszczał do gimnazjum św. Jacka do Krakowa. Matka Władysława Orkana była zdolna do bardzo dużych poświęceń by móc wykształcić synów. Jednym z wielu jej poświęceń były jej legendarne piesze wędrówki do synów – najpierw do Szczyrzyca, a później do Krakowa z żywnością. Jej trud wychowania i poświęcenia by synów wykształcić opisuje kolega Władysława Orkana – Sewery Ignacy Maciejewski w powieści pt. „Matka”.
Orkan już w 4 klasie gimnazjum zaczął dużo pisać. Tam też wypełniał własnymi utworami gazetki szkolne: „Nygus”, „Grom” czy „Szczypiórek” w których kpił ze schorzeń panującego systemu. Już w 1895 r. wydał 32 stronnicowa broszurę – poemat „Nad grobem matki. Dumania”. Nad nauką górę wzięła literatura i dlatego Orkan nie zdał matury. Nie wiadomo, jak i kiedy rozeszła się wiadomość, że Franek jest poetą. Literackim ojcem chrzestnym i jego kolegą, który go wprowadził na pisarską drogę, był Kazimierz Przerwa-Tetmajer. On to ułatwił Orkanowi druk nowel w Warszawie w 1899 r., jak również napisał serdeczną przedmowę do nich, stwierdzając, że Orkan ma duży talent.
Większość swoich utworów poświęcał problematyce tutejszego ludu, główną uwagę kierując na trudne warunki życia, nędzę i biedotę tu panującą. Społeczność gorczańską oraz malowniczy pejzaż tych stron przedstawił w dwóch swoich utworach: „Komornicy” z 1900 r. oraz „W roztokach” z 1903 r. Powieści te wyznaczyły mu miejsce w literaturze polskiej. W następnych zbiorach nowel: „Nad urwiskiem” z 1906 r., „Herkules nowożytny” z 1906 r., „Miłość pasterska” z 1908 r. czy „Wesele Prometeusza” – pokazał swoją umiejętność literacką oraz zmysł obserwacyjny. W 1910 r. wydał powieść „Pomór”, która przedstawia tragiczne chwile zarazy trapiącej Galicję po krwawej rzezi. Natomiast powieść pt. „Drzewiej” z 1912 r. opisuje piękno prastarej puszczy gorczańskiej. Te dwie powieści powstały głównie z opowiadań matki pisarza. W 1925 r. wydał swa ostatnią powieść „Kostka Napierski”, nad którą pracował przeszło 20 lat. Z mniejszym powodzeniem pisał on również dramaty m.in.: „Skapany świat”, „Ofiara”, „Wina i kara” oraz „Franek Rakoczy”, w których opisywał wiejska biedotę, co było między innymi powodem odrzucenia ich przez teatry. Największe powodzenie uzyskał dramat „Skapany świat”, o ile tak można nazwać fakt nielicznych premier. Jest to dramat naturalistyczny, ze splotem ludzkich tragedii, ale i dość bogatym materiałem etnograficznym. Po młodzieńczych, buntowniczych wierszach, często chwytał za pióro i pisał poezję. W ogłoszonych drukiem tomikach pt. „Z tej smutnej ziemi” i „Z martwej roztoki” motywem przewodnim sa sprawy gorczańskiej społeczności wiejskiej i umiłowany pejzaż, określając go jako krainę kęp i wiecznej nędzy. Za mocna stronę jego twórczości uznać należy jego utwory o charakterze publicystycznym i reporterskim. Utworem tym sa: „Listy ze wsi”, w których ujawnia się jego zaangażowanie w codzienne sprawy wsi gorczańskiej i chęć poprawy panujących wówczas stosunków społecznych. Ciekawym również wydarzeniem literackim była opublikowana w latach I wojny światowej książka „Droga czwartaków”. Zawarta jest w niej groza wojny i trud wojskowego marszu. Choć pisana przez żołnierza służącego w 4 Pułku Piechoty jest książką antywojenną i antymilitarną. Przybliżając twórczość nie można ominąć jego „Wskazań dla Synów Podhala”, o których można powiedzieć, że są jakby społecznym testamentem – to wytyczne, które powinny prowadzić synów Podhala ku lepszemu jutru. Podsumowując twórczość gorczańskiego piewcy można powiedzieć, że głównym bohaterem jego utworów była gorczańska wieś i piękny krajobraz który ją otacza.
Wgłębiając się w życie osobiste Orkana można powiedzieć, że mimo sławy jaką osiągnął pisząc tak wiele utworów, jego życie było wypełnione licznymi kłopotami – przede wszystkim z powodu biedy, w której przyszło mu żyć. Jego głównym źródłem utrzymania były skromne pieniądze, które otrzymywał za drukowanie swoich utworów w odcinkach w różnych czasopismach – m.in. w Kurierze Lwowskim, Przyjacielu Ludu, Zorzy, w Głosie, Naprzodzie, Sfinksie czy Zdroju. Otrzymał on również wiadomość o przyznaniu mu głównej nagrody literackiej miasta Warszawy (nie zdążył jej odebrać, wkrótce po otrzymaniu wiadomości o przyznaniu nagrody zmarł). W lutym 1909 r. zawarł związek małżeński z Marią Zwierzyńską, lecz związek ten nie trwał długo ponieważ Maria zmarła w kwietniu 1912 r. na gruźlicę, zostawiając mu córkę Zosię – jego jedyne dziecko. Zosię wychowywała głównie siostra Orkana, Maria. Zosia w Zakopanem skończyła Liceum Ogólnokształcące. Zaczęła studiować w Krakowie, ale zachorowała i zmarła na białaczkę, mając zaledwie 21 lat. W tak krótkim życiu zdążyła napisać wiele wierszy o tematyce miłosnej i lirycznej.
Jaśniejszymi chwilami w życiu pisarza były podróże zagraniczne. Na przełomie 1898 i 1899 r. był w Szwajcarii z kolegą szkolnym, Emilem Bobrowskim i jego matką. W 1902 r. zwiedził Włochy w towarzystwie Leopolda Staffa i Władysława Bełzy. Porę zimową w 1903/1904 r. spędził w Szwajcarii w towarzystwie Adama Grzymały Siedleckiego. W 1914 r. przebywał w Austrii. Ostatnią podróż zagraniczną odbył w 1928 r. do Włoch w towarzystwie żony Bronisławy Folejewskiej i Jana Wiktora. Jedyną jego nagrodą za życia było zorganizowanie sobie 30-lecia pracy pisarskiej w 1927 r. Jubileusz ten odbywał się głównie w Krakowie, gdzie w Uniwersytecie Jagiellońskim otrzymał wieniec laurowy oraz w Nowym Targu, gdzie otrzymał szereg dyplomów i nagród od kolegów i przyjaciół.
Od 1934 r. na rynku w Nowym Targu stał pomnik gorczańskiego piewcy, który został ufundowany m.in. przez Związek Podhalan Północnej Ameryki. Na uroczystości odsłonięcia była obecna jego matka, która zmarła dwa lata później w wieku 90 lat. Jest pochowana na cmentarzu miejskim w Zakopanem. Ojciec Orkana zmarł w 1896 r. – został przywalony drzewem w lesie, pracował tam jako drwal.
Władysław Orkan władał nie tylko piórem, ale również pędzlem, o czym świadczą pejzaże namalowane jego reką, których kilka znajduje się na ścianach jego domu. Podhalański gazda wybudował sobie dom pod pustką, w którym zamieszkał od 1906 r. Orkanówka to willa w stylu Witkiewiczowskim. Wystrój budynku jest dziełem Jana Bulasa – rodaka Orkana – rysownika, malarza i rzeźbiarza, ucznia Stanisława Wyspiańskiego i Mehoffera.
Orkan zmarł 14 maja w 1930 roku w Krakowie, w czasie odwiedzin umierającej córki. Zosia zmarła dwa tygodnie później, nie dowiedziawszy się o śmierci ojca. Władysław Orkan pochowany jest na cmentarzu w Zakopanem na Pęksowym Brzyzku.
(Źródło/fot.: Gminna Biblioteka i Ośrodek Kultury w Niedźwiedziu)
Może Cię zaciekawić
Po 9 dniach zakazu woda nadaje się do spożycia
Decyzja ta została podjęta wczoraj po analizie wyników badań próbek wody, które zostały pobrane po przeprowadzonych działaniach naprawczych. P...
Czytaj więcejProf. Jerzy Lis ponownie rektorem Akademii Górniczo-Hutniczej
Obecny rektor zdobył w wyborach 178 głosów elektorów. Drugą kadencję rozpocznie się 1 września. "W środowisku, które zmienia się niezwykle...
Czytaj więcejMężczyzna przygnieciony przez samochód. Na pomoc LPR
Do zdarzenia doszło po godzinie 14. w jednym z garaży w miejscowości Jurków. Około 40-letni mężczyzna został w garażu przygn...
Czytaj więcejZaginiona Ewelina Zalewska 37-letnia mieszkanka Katowic
Rysopis zaginionej:- wzrost 170 cm, - szczupła budowa ciała,- włosy brązowe do ramion Ubiór zaginionej:Kurtka z kapturem ...
Czytaj więcejSport
Piłkarski weekend. Od IV ligi do Klasy B
IV LIGA MAŁOPOLSKA: Pauza: Kalwarianka Kalwaria Zebrzydowska. Wierchy Rabka Zdrój - Bocheński KS 0:3 walkower Glinik Gorlice - Niwa ...
Czytaj więcejMistrzostwa Polski: medale limanowskich karateków
W pierwszej fazie turnieju rozegrano Mistrzostwa Polski OYAMA PFK w konkurencjach form (Kata, Kata z Bronią i Kata Zespołowe) z udziałem 187 zawodn...
Czytaj więcejStara Wieś z mistrzostwem powiatu
Organizatorem zawodów był: ZPO- Międzyszkolny Ośrodek Sportowy Powiatu Limanowskiego oraz Powiatowy SZS Limanowa, SP 1 Mszana Dolna. Do zawod...
Czytaj więcejPoznaliśmy półfinalistów Pucharu Polski na szczeblu Małopolski
Ćwierćfinały, 24 kwietnia 2024 MKS Limanovia – Wiślanie Jaśkowice 1-3 (0-2) 0-1 Jakub Seweryn 12, 0-1 Doran Gądek 33, 1-2 Tomasz Kur...
Czytaj więcejPozostałe
O limanowskich bohaterach z Monte Cassino
Uroczyste otwarcie wystawy odbędzie się w najbliższy czwartek (25 kwietnia) o godzinie 17:00 w Miejskiej Galerii Sztuki. Wystawa została przygo...
Czytaj więcejWzruszający wykład o rodzinie Ulmów
Prelegentem był Krzysztof Biernat - historyk, absolwent Uniwersytetu Jagiellońskiego, nauczyciel i wolontariusz w Międzynarodowym Centrum Edukacji ...
Czytaj więcejHeroizm błogosławionej rodziny - wykład
Wydarzenie odbędzie się jutro (17 kwietnia) o godzinie 16:30 w budynku Gminnej Biblioteki Publicznej w Starej Wsi. Wykład Krzysztofa Biernat...
Czytaj więcejHistoryczny proces o polityczne zabójstwo 38-latka z Limanowszczyzny
Proces za zbrodnię sprzed lat Okoliczności śmierci pochodzącego z Limanowszczyzny Czesława Kukuczki po raz pierwszy zostały opisane w publikacj...
Czytaj więcej
Komentarze (1)
Łatwie ci się zapalić...
Śnią ci się,wierzysz,rzeczy nowe-
Pragniesz je w mig utrwalić.
Lecz nie wierz w słowa szeptane
I pilnie swoje sny śledź-
Marzą się tylko rzeczy znane,
Nowe zaś trzeba myśleć.