"Koszmar" Koszar

- Kiedy ktoś z tym coś zrobi? - A może jakbyście raz nie wyjechali, to by cała wioska spłonęła i nie byłoby problemu... - Czy włodarze widzą ten problem, czy po prostu udają, że mieli zasłonięte oczy? - Przecież to trwa latami... Wstyd totalny. Szkoda strażaków z OSP, bo mogli ten czas spędzić z rodzinami. To tylko niektóre z komentarzy internautów, które pojawiają się w mediach społecznościowych pod relacjami lokalnej OSP z kolejnych interwencji podejmowanych na terenie osady Romów w Koszarach.

Na czym polega “koszmar Koszar”? 

Na terenie osiedla romskiego w Koszarach zamieszkuje ponad 120 osób. Jest to jednak liczba szacunkowa, bo Romowie dosyć często zmieniają miejsce pobytu. Podczas jednej z wizyt w osadzie rozmawialiśmy z osobami m.in. z Nowego Sącza czy Maszkowic, które czasowo tam zamieszkiwały. 

Znajduje się tam blok, w którym mieszkania od gminy wynajmuje sześć rodzin. Są tam również dwa należące do samorządu domy, których lokatorzy zobowiązani są do płacenia czynszu. Pozostałe budynki to samowole budowlane - wzniesione na gruncie gminy, bez pozwoleń i projektów, w większości znajdujące się w złym stanie. W 2019 roku w jednym z tych budynków zaczęły pękać ściany. Samowolę zburzono. Mieszkańców najpierw przeniesiono do miejskiej szkoły przy ul. Reymonta, a później do zakupionego przez gminę kontenera mieszkalnego, który udało się posadowić dopiero za drugim razem (przy pierwszym podejściu prace wstrzymali… inni Romowie). 

Nielegalna zabudowa na komunalnym gruncie postępuje. Pod koniec ubiegłego roku rozpoczęto budowę kolejnego domu. Gmina próbowała temu przeciwdziałać - wójt mówił nam, że proszono m.in. okoliczne składy, by nie dostarczały tam materiałów budowlanych. Powiadomiono też PINB, który wszczął postępowanie. Czy samowola zostanie zburzona? Większość mieszkańców w to wątpi, nieoficjalnie mówi się, że sprawa zostanie umorzona. Do PINB w Limanowej wyślemy w tej sprawie pytania. 

Warunki sanitarne na osiedlu są fatalne. Z wielu budynków ścieki odprowadzane są wprost do gruntu, istniejące szambo jest prawdopodobnie nieszczelne. Sieć kanalizacji w tej wsi jest już projektowana, ale nawet gdy powstanie, gminie pozostanie do rozwiązania jeszcze jeden poważny kłopot - w jaki sposób, bez łamania przepisów, podłączyć do niej samowole budowlane? 

Tegoroczna interwencja działaczy Towarzystwa Opieki nad Zwierzętami potwierdziła to, o czym okoliczni mieszkańcy mówią od bardzo dawna: teren, który zamieszkują Romowie, jest w zasadzie wielkim wysypiskiem śmieci, wśród których są m.in.: niekompletne elektroodpady, opony, potłuczone szkło, pozostałości po rozbiórce samochodów, blachy, resztki jedzenia czy obornik z bardzo dużą ilością końskich odchodów. Interwencja TOZ-u ujawniła też szczątki zwierząt. Przede wszystkim jednak ujawniła wrogość. 

Niektórzy w czasie interwencji byli agresywni, wymachiwali rękoma, krzyczeli. Nasza inspektor była przez niektórych przebywających na terenie osady wyzywana, poniżana, zastraszana i trzy razy popchnięta. Naszej inspektor również grożono i była oskarżana o rasizm. Ponadto z prawego przedniego koła samochodu naszej inspektor spuszczono powietrze. Wszystko po to, aby ją zastraszyć i zmusić do odstąpienia od przeprowadzenia interwencji - relacjonowało Towarzystwo Opieki nad Zwierzętami. 

Pokłosiem tej interwencji była wizyta służb Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska. To do tej instytucji trafił wniosek dotyczący nielegalnego postępowania z odpadami przez mieszkańców osady romskiej w miejscowości Koszary. Efekt? Po niespełna dwóch tygodniach odbyło się… spotkanie. Z Romami rozmawiano na temat “szeroko pojętej ochrony środowiska oraz wymogów i obowiązków w tym zakresie”. 

Kontrola WIOŚ też była, ale w jej trakcie “nie było możliwe ustalenie danych personalnych osoby lub osób odpowiedzialnych za naruszenie prawa”. Nikogo więc nie ukarano.

Getto w środku wsi

Zdecydowana większość mieszkańców wsi omija osiedle - to miejsce, przez które tylko nieliczni mają odwagę przejść lub przejechać. Pogorszyły się też relacje pomiędzy sąsiadami. O romskim osiedlu mieszkańcy Koszar godzą się rozmawiać z nami tylko z zastrzeżeniem anonimowości. 

Dzieje się coraz gorzej. Właściwie, to tak źle jeszcze nie było, jeżeli chodzi o relacje pomiędzy romskimi i nie-romskimi mieszkańcami wsi. Konflikty są też pomiędzy samymi romskimi rodzinami. Dawniej ta społeczność miała swojego przedstawiciela, takiego wójta, z którym wiele spraw można było załatwić. To młode pokolenie nie ma już takich autorytetów - wskazuje jeden z naszych rozmówców. 

Trują nie tylko nas, ale i całą okolicę, także teren miasta Limanowa. W poprzedni weekend i na początku ubiegłego tygodnia straż pożarna była u nas sześć razy. Pisaliśmy już do władz gminy, do służb ochrony środowiska, nawet do prezesa PiS Jarosława Kaczyńskiego. I nic. Problem jest już tak duży, że sami nic z tym nie zrobimy - mówi mieszkanka wsi. 

Na osiedlu brud, na ulicach szaleńcza jazda samochodami i dzieci bawiące się bez nadzoru. Samowole budowlane jak stały, tak stoją. Nikt nic z tym nie robi. Koszmar, koszmar i jeszcze raz koszmar - dodaje kolejna osoba. 

Trujący “recykling”

Osada to nielegalna “stacja demontażu”. Niektórzy z jej mieszkańców skupują i zwożą samochody, najczęściej znajdujące się w złym stanie technicznym i wizualnym, które nie przedstawiają już większej wartości. Wszystko po to, by pozyskać z nich surowce, które można spieniężyć. W ubiegłym roku na terenie osiedla demontowany był… autobus. Z obserwacji mieszkańców wynika, że duża część pojazdów trafia znów do dalszej sprzedaży, zaraz po tym, gdy zostaną pozbawione szczególnie cennej części - katalizatora. Ale to nie wszystko. Na osiedle zwożone są np. betonowe płyty, które po skuciu koparką pozwalają odzyskać stalowe pręty zbrojeniowe. 

Romowie jeżdżą też dostawczymi samochodami po okolicznych wsiach. Pomocnikami dorosłych mężczyzn są kilkunastoletni chłopcy. Oferują poszczególnym gospodarzom “uprzątnięcie” posesji - interesuje ich nie tylko złom, ale też stare rowery, wózki dziecięce czy większe zabawki, posiadające metalowe elementy. Jak można podejrzewać, niektóre trafią później do “ogniska”. 

Najwięcej pracy mają na krótko przed terminem wywozu odpadów wielkogabarytowych, który jest organizowany przez samorządy. Zanim wystawione przed posesje meble czy elektrośmieci zabierze firma, zostaną one dokładnie “posortowane”. W przeszłości część mieszkańców wielokrotnie budził w środku nocy hałas, a rano ze zdziwieniem zauważali brak niektórych przedmiotów, których odbiór zgłaszali gminie.  

Służby starają się karać, ale w zasadzie są bezradne 

Policja wie, że na tym terenie regularnie dochodzi do łamania prawa. Mimo tego, trwającego od kilku lat problemu nie udało się rozwiązać. W rozmowach z nami mieszkańcy nie kryją zdziwienia i oburzenia biernością służb. 

O statystykę dotyczącą ostatnich interwencji w Koszarach wystąpiliśmy do Komendy Powiatowej Policji w Limanowej. Z odpowiedzi, którą otrzymaliśmy w miniony piątek, wynika, że tylko we wrześniu policjanci interweniowali dziewięć razy w sprawie podejrzenia spalania śmieci.

Cztery z tych zgłoszeń były niepotwierdzone, w dwóch przypadkach sprawców ukarano mandatem, a wobec trzech zgłoszeń trwają czynności wyjaśniające - informuje limanowska policja. 

Mundurowi twierdzą, że do incydentów dochodzi poza miejscem objętym monitoringiem, a większość interwencji podejmowanych jest na podstawie anonimowych zgłoszeń.

Skoro dochodzi do karania sprawców, dlaczego nadal sytuacja się powtarza i to coraz częściej? Z odpowiedzią przychodzą sąsiedzi osiedla. 

Sprawcami są osoby, które najczęściej nie mają żadnych oficjalnych zarobków, a ich jedynymi legalnymi dochodami są świadczenia socjalne, renty i zasiłki - wskazują nasi rozmówcy. 

W internetowych rejestrach dłużników można znaleźć około setki zobowiązań mieszkańców Koszar, wystawionych do odkupienia. Kwoty długów to najczęściej kilka lub kilkanaście tysięcy złotych, w skrajnych przypadkach - nawet kilkadziesiąt tysięcy złotych. 

O szczegółowe dane na temat procederu spalania odpadów wystąpiliśmy też do Komendy Powiatowej PSP w Limanowej. W ostatnich dniach problem wyraźnie się nasilił. 

W ostatnim czasie odnotowaliśmy serię wyjazdów do pożarów elektrośmieci i innych niebezpiecznych przedmiotów, które były spalane na osiedlu romskim w miejscowości Koszary w pobliżu zabudowań oraz nad ciekiem wodnym. We wszystkich przypadkach przyczyną pożaru było umyślne podpalenie - wskazuje st. kpt. Wojciech Bogacz, rzecznik prasowy limanowskiej PSP.

Z soboty na niedzielę (16/17 września) kilkanaście minut po północy do PSP dotarło pierwsze zgłoszenie. Płonęły opony i sprzęt AGD, a zadymienie było bardzo silne. Strażacy ugasili pożar. Po dwóch godzinach ponownie zostali wezwani - w kilku miejscach spalano przewody elektryczne. 

W poniedziałek (18 września) po godzinie 21:00 kolejny raz powiadomiono straż, która po dotarciu na osiedle miała do czynienia z wypalaniem elektrośmieci w stałym miejscu zlokalizowanym w pobliżu zabudowań. Po dogaszeniu ognia miejsce pożaru przekazano policji. 

W środę (20 września) po godzinie 22:00 znów wpłynęło zgłoszenie o pożarze elektrośmieci w Koszarach. I tym razem potwierdzono “ognisko bez nadzoru oraz duże zadymienie na okoliczne budynki”. Jeszcze tej samej nocy znowu wzywano straż - ale to zawiadomienie uznano już za alarm fałszywy. 

Sporą część interwencji w ewidencji limanowskiej PSP stanowią właśnie alarmy fałszywe. W rzeczywistości takie nie są - sprawcy, słysząc syreny, czasem są w stanie ugasić ogień i uprzątnąć miejsce przed przybyciem służb. Jedna z mieszkanek mówiła nam, że na własne oczy widziała spalanie odpadów w taczkach budowlanych, które z dymiącymi jeszcze odpadami ukryto we wnętrzu jednego z budynków. 

O jakiej skali zjawiska mówimy? Komenda Powiatowa PSP w Limanowej podaje, że w 2018 roku odnotowano 4 wyjazdy, rok później 3. W 2021 roku interwencji było już 24 (w tym 5 fałszywych alarmów), w 2022 liczba zgłoszeń wyniosła 23 (w tym 5 fałszywych alarmów), a w tym roku jest to już 20 zdarzeń (w tym 9 alarmów fałszywych). 

Służby mają utrudnione działanie - zdarza się, że dojazd do osiedla blokują pozostawione na drodze samochody dostawcze. Ostatnio miało dojść nawet do rękoczynów - szarpaniny z interweniującymi strażakami. Ten wątek potwierdza w rozmowie z nami starosta Mieczysław Uryga. 

Rzeczywiście, miałem takie informacje i chciałem wyjaśnić tę sprawę. Rozmawiałem o tym z komendantem, bo z tego co wiem, miało dojść do szarpaniny ze strażakami. Uważam, że powinno zostać złożone zawiadomienie do organów ścigania, ale to nie nastąpiło - opowiada starosta. 

Agresja wobec interweniujących służb nie jest niczym nowym. Dwa lata temu podczas jednej z interwencji w sprawie “ogniska bez nadzoru” pojazdy straży pożarnej zostały uszkodzone poprzez obrzucenie kamieniami. Policja w toku postępowania wytypowała podejrzanego o uszkodzenie mienia – okazał się nim... 11-letni chłopiec.

Samorządowa niemoc

Osiedle znajduje się na gruncie należącym do gminy Limanowa. To na samorządowych działkach powstały (i nadal powstają) samowole budowlane, a także spalane lub składowane są odpady. 

Nie mamy sposobu, by działać skutecznie. Wszystkie nasze apele nie odnoszą skutku - rozkłada ręce wójt Jan Skrzekut.

Gmina podejmowała w tym roku działania w celu “ochrony swojego mienia”. W czerwcu na teren osiedla przyjechali pracownicy firmy budowlanej ze sprzętem, towarzyszyli im także pracownicy firmy ochroniarskiej. Firma działała na zlecenie władz samorządu. Dokonała rozbiórki budynku - altany, stanowiącej samowolę budowlaną. Romowie złożyli zawiadomienie o uszkodzeniu mienia, postępowanie w tej sprawie trwa. A altana… została odbudowana. 

W tym tygodniu w Urzędzie Gminy odbyło się zwołane przez wójta spotkanie ze służbami i instytucjami. Uczestniczyli w nim m.in. przedstawiciele limanowskiej policji i straży pożarnej, starosta Mieczysław Uryga, wójt Jan Skrzekut, pracownicy urzędu i GOPS-u, a także rada sołecka z Koszar. 

Wracamy do tego, by “urobek” z tych ognisk zabierać, będą też wzmożone kontrole na skupach złomu, w rejon osiedla zostaną także skierowane dodatkowe patrole policji. Tak naprawdę nic więcej nie jesteśmy w stanie wymyślić - powiedział nam Jan Skrzekut po spotkaniu.  

O sprawie rozmawialiśmy też ze starostą powiatu limanowskiego. 

Zgadzam się z opinią mieszkańców. Nie może być tak, że część osób będzie  “wyjęta” poza margines prawa, bo ono powinno obowiązywać wszystkich. Uważam, że sprawcom nie wolno pobłażać, trzeba być wobec nich konsekwentnym - powiedział starosta.

Dodał, że trzeba szukać innych rozwiązań, by “problem bezkarności sprawców nie narastał”, choć jednocześnie przyznaje, że nie jest to proste.  

Nie mówimy tu o prawach mniejszości, to pełnoprawni obywatele, którzy tak jak inni muszą stosować się do przepisów prawa - zaznaczył Mieczysław Uryga. 

Romski głos rozsądku

Ja mam jeden pomysł: jeżeli jakikolwiek obywatel łamie prawo, to trzeba go pociągnąć do odpowiedzialności. Prawo obowiązuje wszystkich. Gdybym był sąsiadem, reagowałbym podobnie i rozumiem mieszkańców - powiedział prezes Stowarzyszenia Romów w Polsce. 

W rozmowie z nami prezes stowarzyszenia przyznaje, że choć w tej społeczności bezrobocie jest bardzo wysokie, to nie zakłada, że ta sytuacja wynika wyłącznie z braku pieniędzy. 

Są zresztą różne programy socjalne, które przysługują nie tylko Romom, a wszystkim obywatelom Polski. Uważam, że to problem o wiele bardziej złożony. To ludzie wykluczeni od wielu pokoleń. Bo trzeba powiedzieć, że to nie jest tylko ich wina. Antagonizm buduje kolejny antagonizm. Wszystko zaczyna się od stygmatyzacji. Ale bałbym się robić z tego problem etniczny - wskazuje. 

Koszary czy Maszkowice to zdaniem Romana Kwiatkowskiego problemy lokalne, a nie ogólnopolskie. 

Tu nie trzeba rozwiązań innych, niż zwykłe egzekwowanie prawa. Oczywiście nie jestem za represjami, ale prawo jest tak skonstruowane, że da się je egzekwować - jeśli się chce. Nasza społeczność musi stosować do reguł i prawa, które obowiązują w kraju, którego jesteśmy obywatelami - twierdzi. 

W rozmowie z nami prezes Roman Kwiatkowski zwraca też uwagę na istotne problemy w realizacji rządowego programu integracji społeczności romskiej, który mimo dużego budżetu nie rozwiązuje w wymiernym stopniu problemów tej mniejszości etnicznej. 

Dawanie ryby zamiast wędki to demoralizacja, a nie integracja. Zresztą przy realizacji tego programu my jesteśmy nie podmiotem, a przedmiotem. Cały tzw. program romski to “pudrowanie trupa”, bo nikt nie próbuje rozwiązać prawdziwego problemu. Należałoby zaangażować Romów. Sprawić, żeby mieli pracę za te pieniądze. Obecnie jest tak, że Romowie nie mają co robić, a ktoś im kupuje mieszkania albo ociepla domy. Kto nie chciałby tak żyć? Recepta jest prosta: traktujcie nas jak wszystkich innych obywateli - postuluje. 

Wskazuje ponadto, że w wielu regionach sąsiadującej z Polską Słowacji były ogromne problemy, ale było tak do czasu, aż Romowie dostali się do samorządów i sami się zaangażowali w kreowanie lokalnej rzeczywistości.