78 lat temu Niemcy zlikwidowali żydowskie getto. Jednego dnia miasto straciło niemal połowę mieszkańców

Dokładnie 78 lat temu zlikwidowano getto w Limanowej. Jednego dnia miasto straciło niemal połowę swoich mieszkańców. W pobliskiej Starej Wsi odbyła się wstrząsająca egzekucja dzieci i starców. Do dziś ich kości leżą w zbiorowej mogile na zapomnianej polanie.

Getto w Limanowej utworzono 4 czerwca 1942 r. Zlokalizowano je na Kamieńcu, w północnej części miasta (od szkoły, pomiędzy ul. Sowlińską, tyłem Rynku i rzeką). Mieszkało tam 2000 osób, zarówno z samej Limanowej, jak i z okolicznych miejscowości.

Tylko w lipcu 1942 r. pod murem na Kilińskiego zginęło od 50 do 60 osób. Wielkim masowym grobem stał się limanowski kirkut. Egzekucje odbywały się coraz częściej, były coraz bardziej wymyślne. W 1941 r. dokonano masowej zbrodni w Starej Wsi. Zginęło wówczas 167 osób. 

18 sierpnia przeprowadzono likwidację getta w Limanowej. Wszystkich Żydów zebrano na Rynku. Mieli zabrać 10 kg bagażu i oddać klucze od swoich domostw. Mówiono im, że getto przeniosą w inne miejsce. Około dwustu niezdolnych do pracy, starych i ułomnych wywieziono ciężarówkami do Starej Wsi. Tam ich rozstrzelano. Po drodze na miejsce rozstrzeliwań, Żydzi wyrzucali kosztowności, dolary i złoto. Na miejscu był już Hamann. Nad dołem wygłosił przemówienie o szkodliwości żydostwa, krwiopijstwie itd. Pierwszy, który zginął w egzekucji, a był nim rabin, miał powiedzieć Hamannowi: „Bądź przeklęty przez tysiące wieczności razem z Hitlerem i wszystkimi Niemcami”. Nie dokończył. Strzelili do niego jednocześnie Hamann i Johan, szef sądeckiego wiezienia. Resztę spotkał podobny los. Ciała przysypano wapnem. 

Bonusy, promocje, programy - jak stajemy się graczami kasyn? O perspektywach znalezienia pracy

To miejsce po raz pierwszy upamiętnione zostało w 2018 roku. Byliśmy tam wówczas z kamerą:

Tych, którzy pozostali na Rynku wysłano piechotą do Sącza. Po drodze część z nich wymordowano. Dzieci miały jechać pociągiem, przy czym nikt ich już nie zobaczył – ich los jest nieznany. Na rynku wybrano jeszcze 160 potrzebnych do pracy w Vianowii, rafinerii w Sowlinach. Zostali oni rozstrzelani 13 listopada 1942 r.

***

Limanowianka Gitel Blasbang urodziła się w 1925 r. Dziś skończyłaby 95 lat. Córka Mendla i Racheli trafiła do limanowskiego getta, a następnie prawdopodobnie do Nowego Sącza. Tam podczas selekcji została wybrana do pracy. Zamordowano ją w wieku 18 lat w Treblince. Wojnę przeżyła jej siostra Berta.

Mindel Chana Steiner urodziła się w Limanowej ok. 1860 r. W czasie wojny jako staruszka trafiła do tamtejszego getta. Została prawdopodobnie zamordowana w Starej Wsi 18 sierpnia 1942 r. Wojnę przeżył jeden z jej synów, a jego potomkowie mieszkają w Izraelu.

Mojżesz Tencer urodził się w Limanowej w 1930 r. Kiedy wybuchła wojna chodził do szkoły i do chederu. Należał do pobożnego domu - syn Abrahama i Scheindli. Tenzerowie byli znaną rodziną kupiecką w naszej okolicy. W czasie okupacji niemieckiej trafił do limanowskiego getta. Został rozstrzelany jako 12-latek prawdopodobnie 18 sierpnia 1942 r. w Starej Wsi. Wojnę przeżył tylko jego brat Izrael, który wyjechał do Izraela.

Ester Blasbang była starszą siostrą Gitli. Urodziła się w 1913 r. W czasie wojny razem z całą rodziną trafiła do getta w Limanowej. Prawdopodobnie, tak jak siostra, trafiła do getta w Sączu, a następnie do obozu w Treblince. Tam zginęła w 1943 r. mając zaledwie 30 lat.

Jozef Steiner z Limanowej. 

Rodzina Pikovitz z Limanowej. 

Schulmanowie z Limanowej. 

(Fot.: 1 - 4 Sądecki Sztetl, pozostałe - Yad Vashem. Na zdjęciu głównym pogrzeb 60 ofiar egzekucji w limanowskim getcie po murem przy dzisiejszej ul. Kilińskiego)